Blokje, vierkantje, ruitje
Iets verder van de zee verwijderd, maar dichter bij het gras, vraagt Andrea of we de tekst zo zullen vertalen dat de strekking misschien enigszins verschuift maar de toon hetzelfde blijft, of andersom.
Allebei, allebei!
Een ode aan Andrea is hier op zijn plaats. De vertaler is de ware lezer, behept met het heilige geloof in de bedoeling van de schrijver, ook als de schrijver zelf niet altijd zeker weet of die bedoeling werkelijk bestaat. Het is natuurlijk niet zo dat ik de schrijver die ik ben met God zou willen vergelijken, maar als er een Schepper van de wereld was dan zou die misschien ook wel met zijn oren staan klapperen als hij hoorde hoe de mensen de details van wat hij had gemaakt begrepen als cruciale onderdelen van een intentioneel geheel. Terwijl hij of zij misschien ook maar gewoon wat opgeschreven had, bij wijze van spreken.
Maar dan was dát dus de intentie, zomaar wat opschrijven. En dan moet je het dus zo vertalen dat het leest als zomaar opgeschreven. Ik geef het je te doen.
Rondje, cirkeltje, kringetje
Na het festival stuurde iemand me gedichten van een dode dichter, een Engelsman, met een essay erbij waarvan de schrijfster schreef dat de dode dichter altijd zei dat je als schrijver altijd in gesprek bent met de dingen die al zijn geschreven. En het mooie was dat jouw schrijven niet alleen gelezen werd in het licht van wat er al geschreven was, maar dat zodra je het geschreven had, hetgene wat al was geschreven ook in het licht van jouw nieuwe schrijven werd gelezen. Zodat iemand dus, als het ware, kon beweren dat het werk van Borges sterk beïnvloed was door dat van Gerda Blees. Waarbij het waarschijnlijk wel overtuigender zou overkomen als die iemand iemand anders was dan Gerda Blees.
Die dode dichter had dat van die terugwerkende invloed overigens niet van zichzelf, maar van een andere dode dichter, die al veel langer dood was en in wiens essay ik kort daarvoor hetzelfde had gelezen. Tenzij Eliot voorspellende gaven had die hij gebruikte om een perfecte plagiaatmisdaad te plegen.
Genoteerd: magisch realistische roman over dichter met voorspellende gaven die toekomstige dichters plagieert.
Driehoekje, kegeltje, triangeltje
Ze schrijft zomaar wat op, ze schrijft zomaar wat op!
Borges heeft een keer een fantastisch verhaal geschreven over een loterij, die langzamerhand steeds meer begon te lijken op het echte leven. Maar Shirley Jackson schreef een nog fantastischer verhaal over een loterij, waarin mensen in een dorp via een loterij bepalen wie van hun dorpsgenoten ze gaan stenigen. Nadat het verhaal verschenen was kreeg ze veel boze brieven; mensen wilden weten wat ze er eigenlijk mee bedoeld had. Een maand na de verschijning schreef ze in een krant (dit heb ik van Wikipedia): ‘Explaining just what I had hoped the story to say is very difficult. I suppose, I hoped, …’
Daar waar de drie puntjes staan kwam de poging tot uitleg. De reconstructie van een bedoeling die er misschien wel helemaal niet geweest was op het moment van schrijven. In ieder geval niet bewust. Zodat je het ook niet echt een bedoeling kunt noemen, tenzij je zo’n bijzonder begenadigd schrijver bent dat je de lezer ervan weet te overtuigen de betekenis van het woord bedoeling zodanig uit te breiden dat het alsnog een sluitend verhaal wordt.
Jacksons moeder schreef haar (ook dit heb ik van Wikipedia): ‘Why don’t you write something to cheer people up?’
En met die vraag nemen we afscheid.